Son yılların en çok konuşulan finansal enstrümanlarından biri olan kripto paralar, merkeziyetsiz yapıları, hızlı transfer imkanları ve yüksek volatilite potansiyelleriyle geleneksel finans sistemlerine alternatif sunmaktadır. Bitcoin ile başlayan bu dijital devrim, milyonlarca insanı kripto varlık dünyasına çekmiş, ancak beraberinde hukuki belirsizlikleri de getirmiştir. Özellikle borç alacak ilişkilerinde, borçluların kripto varlıklarının bulunup haczedilip haczedilemeyeceği sorusu, hem alacaklılar hem de hukuk profesyonelleri için önemli bir gündem maddesi haline gelmiştir.
Türk Hukuku’nda kripto paraların hukuki niteliği henüz özel bir kanunla açıkça tanımlanmamış olsa da, yargı kararları ve doktrin görüşleri, bu dijital varlıkların “parasal değeri olan bir malvarlığı unsuru” olarak kabul edilebileceği yönündedir. Bu kabul, İcra ve İflas Kanunu (İİK) hükümleri çerçevesinde, borçlunun kripto paralarının haczedilebilir olduğu sonucunu doğurmaktadır.
Bu makalede, kripto paraların haczedilebilirliğinin hukuki dayanaklarını, haciz sürecinde karşılaşılan pratik zorlukları, farklı cüzdan türlerine göre haciz prosedürlerini ve bu süreçte dikkat edilmesi gereken önemli noktaları detaylıca ele alacağız. Amacımız, kripto varlıklar üzerindeki hukuki takip süreçlerine dair kapsamlı bir rehber sunmaktır.
Kripto Paraların Hukuki Niteliği ve Haczedilebilirliği
Türk Hukukunda kripto paralar hakkında doğrudan bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, çeşitli yargı kararları ve Yargıtay’ın genel icra hukuku prensipleri çerçevesinde, kripto paraların hukuki bir varlık olarak kabul edildiği ve aşağıdaki niteliklere sahip olduğu değerlendirilmektedir:
- Malvarlığı Değeri Taşıması: Kripto paralar, fiilen alınıp satılabilen, Türk Lirası veya diğer itibari paralar karşılığında değerlendirilebilen, değişim ve yatırım aracı olarak kullanılabilen, ekonomik değeri olan varlıklardır. İİK’ya göre, borçlunun malvarlıksal değeri olan her türlü menkul ve gayrimenkulü haczedilebilir.
- Parayla Ölçülebilirlik: Kripto paraların değeri piyasada anlık olarak takip edilebilir ve Türk Lirası karşılığı belirlenebilir. Bu da haczedilebilirliği için temel bir ölçüttür.
- Kanunen Haczi Yasaklanmamış Olması: İİK’da haczedilemeyecek mallar ve haklar açıkça sayılmıştır (İİK m. 82). Kripto paralar bu maddede sayılmadığından, genel prensip gereği haczedilemez olarak kabul edilmezler.
Bu nitelikler göz önüne alındığında, Türk hukukunda kripto paraların haczi teorik olarak mümkündür. Nitekim, uygulamada icra müdürlükleri ve mahkemeler tarafından bu yönde kararlar verilmeye başlanmıştır. Özellikle 2021 yılında İstanbul 14. İcra Dairesi tarafından verilen bir karar, Türkiye’de bir kripto para borsasındaki hesabın haczedilmesine ilişkin ilk emsal kararlardan biri olmuştur.
Kripto Para Haciz Sürecinde Karşılaşılan Zorluklar
Kripto paraların hukuken haczedilebilir olması, pratikte bazı önemli zorlukları da beraberinde getirmektedir:
- Anonim Yapı ve Borçlunun Tespit Edilmesi: Kripto para sistemlerinin merkeziyetsiz ve genellikle anonim yapısı, bir kişinin belirli bir kripto para adresinin sahibi olup olmadığını doğrudan tespit etmeyi zorlaştırmaktadır. Borçlunun hangi borsalarda hesabı olduğunu veya özel cüzdanlarında kripto para bulunduğunu belirlemek, icra makamları için karmaşık bir süreçtir.
- Merkezi Otorite Eksikliği: Kripto paraların bankalar gibi merkezi bir kurum tarafından denetlenmemesi, haciz ihbarnamelerinin gönderileceği veya paraların fiziki olarak muhafaza edileceği net bir muhatap eksikliği yaratır.
- Teknolojik Bilgi ve Altyapı Eksikliği: İcra dairelerinin kripto para cüzdanlarını yönetme, transfer etme veya güvenli bir şekilde saklama konusunda yeterli teknolojik altyapıya sahip olmaması, hacizli kripto paraların paraya çevrilmesi sürecinde engeller yaratabilmektedir.
- Uçucu Değer (Volatilite): Kripto paraların değerleri çok hızlı değişebildiğinden, haciz anındaki değeri ile paraya çevirme anındaki değeri arasında ciddi farklar oluşabilir. Bu durum, alacaklının alacağını tahsil etmesini veya borçlunun zarara uğramasını etkileyebilir.
- Soğuk Cüzdan Erişimi: Borçlunun kripto paralarını çevrimdışı (cold wallet) cüzdanlarda saklaması durumunda, bu cüzdanlara fiziki olarak el konulması ve erişim anahtarlarının (private key) elde edilmesi daha da zorlaşır.
Kripto Para Haciz Yöntemleri ve Prosedürleri
Kripto paraların haczi, saklama yöntemlerine göre farklılık gösterebilir:
1. Kripto Para Borsaları Nezdindeki Hesapların Haczi (Sıcak Cüzdanlar)
Borçlunun kripto paralarını merkezi bir kripto para borsasında (Binance, BtcTurk, Paribu, Icrypex gibi Türkiye’de faaliyet gösteren veya uluslararası borsalar) tutması durumunda haciz işlemi nispeten daha kolaydır. Bu tür hesaplar, banka hesaplarına benzer bir yapıya sahiptir.
- Prosedür:
- Alacaklı, borçlu hakkında başlattığı icra takibini kesinleştirdikten sonra, borçlunun belirli bir kripto para borsasında hesabı bulunduğuna dair bilgi veya şüphe üzerine, İcra ve İflas Kanunu’nun 89. maddesi uyarınca ilgili kripto para borsasına haciz ihbarnamesi gönderilmesini talep eder.
- İcra dairesi, borsaya gönderdiği 89/1 haciz ihbarnamesi ile borçlunun hesabında bulunan kripto paraların haczedildiğini ve bu paraların üçüncü kişilere (borsaya) ödenmemesi gerektiğini bildirir.
- Kripto para borsası, bu ihbarnameye 7 gün içinde cevap vermek zorundadır. Cevapta borçlunun hesabında kripto para olup olmadığı, varsa miktarı ve hangi türden olduğu belirtilir.
- Eğer borçlunun hesabında kripto para varsa, borsa borçlunun o miktardaki kripto parası üzerinde bir bloke koyar.
- Akabinde, icra dairesi, borsadan bu kripto paraların Türk Lirası karşılığının icra dosyasına gönderilmesini veya kripto paraların belirli bir icra hesabına aktarılmasını talep edebilir. Bu aşamada, hacizli kripto paraların nasıl paraya çevrileceği konusunda borsaların ve icra dairelerinin teknik işbirliği önemlidir. Uygulamada genellikle borsadan Türk Lirası’na çevrilerek icra dosyasına aktarılması tercih edilir.
- İİK m. 89 Uygulaması: Kripto para borsaları, borçlunun kripto paraları üzerindeki zilyetliği veya alacağı nedeniyle İİK m. 89 kapsamında üçüncü kişi konumundadır. Bu nedenle, borsaya gönderilen haciz ihbarnamesine itiraz edilmemesi veya itirazın reddedilmesi halinde, borsa borçluya karşı borçlu konumuna düşebilir.
2. Soğuk Cüzdanlarda (Cold Wallet) Tutulan Kripto Paraların Haczi
Soğuk cüzdanlar (örneğin donanım cüzdanları, kağıt cüzdanlar), internet bağlantısı olmayan fiziksel cihazlardır. Bu tür cüzdanlarda bulunan kripto paraların haczi, merkezi bir borsaya göre çok daha zordur.
- Prosedür:
- Borçlunun soğuk cüzdanında kripto para bulunduğuna dair bilgiye ulaşılması (örneğin borçlunun mal beyanında bulunması, araştırmalar sonucunda tespiti).
- İcra memuru, İİK m. 80/4 kapsamında “kıymetli şey” olarak değerlendirilebilecek bu donanım cüzdanına fiziksel olarak el koyabilir. Eğer borçlu cüzdanı veya erişim bilgilerini vermezse, İİK m. 343 uyarınca tazyik hapsi gibi zorlayıcı tedbirler uygulanabilir.
- Cüzdana el konulduktan sonra, içindeki kripto paraların paraya çevrilebilmesi için cüzdanın özel anahtarlarına (private key) erişilmesi ve bu anahtarlar kullanılarak kripto paraların icra dairesinin kontrolündeki bir hesaba aktarılması gerekir. Bu, ciddi teknik bilgi ve güvenlik prosedürleri gerektiren bir aşamadır ve uygulamada icra dairelerinin bu konuda yeterli altyapısı bulunmamaktadır.
- Paraya çevirme işlemi, yine bir kripto para borsası aracılığıyla veya belirlenecek bir uzman tarafından yapılabilir.
3. Borçlunun Kripto Para Sahibi Olduğunun Tespiti
Haciz sürecindeki en büyük zorluklardan biri, borçlunun hangi kripto para borsalarında hesabı olduğunu veya hangi cüzdanlarda kripto para tuttuğunu tespit etmektir. Bunun için yapılabilecekler:
- Mal Beyanı: İİK m. 74 uyarınca borçludan mal beyanında bulunması istenebilir. Borçlu, hem kendi nezdinde hem de üçüncü kişiler nezdinde bulunan malvarlığını bildirmek zorundadır. Borçlunun mal beyanında kripto paralarını gizlemesi, tazyik hapsi gibi yaptırımlara yol açabilir.
- Araştırma: Alacaklı vekili (avukat), borçlunun sosyal medya paylaşımları, kamuya açık blockchain verileri (anonim olsa da, bazı dolaylı yollarla bağlantı kurulabilir) veya diğer istihbari bilgiler aracılığıyla kripto varlıkları hakkında bilgi toplamaya çalışabilir.
- İstihbarat Talepleri: İcra daireleri veya mahkemeler, ilgili kamu kurumlarından (örneğin MASAK) veya kripto para borsalarından borçluya ait hesap bilgilerini talep edebilir.
Kripto Paraların Haczi ve Yeni Kripto Varlık Düzenlemesi
Türkiye’de kripto varlıklara ilişkin kapsamlı bir yasal düzenleme beklentisi devam ederken, 2021 yılında TCMB tarafından yayımlanan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik ile kripto varlıkların ödeme hizmetlerinde doğrudan veya dolaylı olarak kullanılması yasaklanmıştır. Ancak bu yönetmelik, kripto paraların yasaklandığı anlamına gelmemekte, yalnızca ödeme aracı olarak kullanımına kısıtlama getirmektedir.
Yakın zamanda çıkarılması beklenen Kripto Varlık Yasası ile kripto paraların hukuki niteliği, saklama hizmetleri, ihraç süreçleri ve vergilendirme gibi konularda daha net düzenlemelerin getirilmesi beklenmektedir. Bu düzenlemeler, kripto paraların haciz süreçlerini de daha belirgin ve standart hale getirecektir. Özellikle yetkili saklama kuruluşlarının belirlenmesi ve adli makamlarla işbirliği imkanlarının artırılması, haciz işlemlerini kolaylaştırabilir.
Kripto paraların haczi, geleneksel icra hukuku uygulamalarından farklı olarak, dijital varlıkların kendine özgü yapısı nedeniyle teknik ve hukuki bilgi birikimi gerektiren karmaşık bir alandır. Alacaklılar için bu süreci doğru yönetmek, borçlunun varlıklarına ulaşmak ve alacaklarını tahsil etmek büyük önem taşır.
Neka Legal Avukatlık Bürosu olarak, Bursa icra hukuku avukatı ve İstanbul icra hukuku avukatı ihtiyaçlarınızda uzman ekibimizle yanınızdayız. Borçlunuzun kripto varlıklarının tespiti, haciz süreçlerinin başlatılması, kripto para borsaları ile iletişim, hukuki itirazların yönetimi ve alacaklarınızın tahsili konularında profesyonel hukuki danışmanlık ve güçlü temsil hizmeti sunuyoruz.
Kripto varlıklar üzerinden alacak tahsilatı gibi spesifik konularda hukuki desteğe ihtiyacınız varsa, bize ulaşmaktan çekinmeyin.
