Türkiye’de ceza infaz sistemi, bir hükümlünün mahkemece verilen hapis cezasının ne kadarını ceza infaz kurumunda geçireceğini, ne kadarının denetimli serbestlik altında infaz edileceğini ve ne zaman tahliye olacağını belirleyen karmaşık bir süreçtir. “Yatar” olarak da bilinen bu süre, sadece mahkeme kararında yazan ceza süresinden ibaret değildir; çeşitli indirim oranları, koşullu salıverilme (şartlı tahliye) süreleri ve denetimli serbestlik hükümleri göz önüne alınarak hesaplanır.
Bu rehber, ceza infaz hesabının temel prensiplerini, kullanılan oranları, denetimli serbestlik uygulamalarını ve bu süreçteki önemli noktaları anlaşılır bir dilde açıklamayı amaçlamaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki, her somut olay kendine özgü koşullar içerdiğinden ve yasal düzenlemeler zaman zaman değişebildiğinden, en doğru ve güncel bilgi için mutlaka bir ceza avukatına danışmak gereklidir.
İnfaz Hesabının Temel Unsurları
İnfaz hesabı yapılırken temel olarak aşağıdaki unsurlar dikkate alınır:
- Mahkemece Verilen Kesinleşmiş Ceza Miktarı: İnfaz hesabının başlangıç noktası, mahkeme tarafından hükmedilen ve kesinleşmiş olan hapis cezasıdır.
- Suç Tarihi: Suçun işlendiği tarih, uygulanacak infaz rejimini belirlemede kritik bir faktördür. Türkiye’de infaz rejimleri, özellikle son yıllardaki yasal düzenlemelerle (30.03.2020 ve 31.07.2023 tarihli düzenlemeler gibi) suç tarihine göre farklılık gösterebilmektedir.
- Suçun Türü: Bazı suçlar (terör suçları, cinsel suçlar, kasten öldürme, uyuşturucu ticareti vb.) “istisnai suçlar” olarak kabul edilir ve bunlar için daha ağır infaz oranları uygulanır. “Adi suçlar” olarak adlandırılan diğer suçlar için ise daha lehe oranlar geçerlidir.
- Hükümlünün Durumu: Hükümlünün yaşı (çocuk, genç, yetişkin), tekerrür (suçu tekrar işleme) durumu, iyi halli olup olmadığı gibi faktörler infaz süresini etkiler.
- Tutuklulukta Geçen Süreler: Hükümlünün yargılama sürecinde tutuklu olarak geçirdiği süreler, hükmedilen cezadan mahsup edilir (düşülür).
Koşullu Salıverilme (Şartlı Tahliye) Oranları
Koşullu salıverilme, hükümlünün cezasının belirli bir kısmını iyi halli olarak ceza infaz kurumunda geçirdikten sonra, geri kalan kısmını denetim altında dışarıda geçirmesine olanak tanıyan bir infaz kurumudur. Koşullu salıverilme oranları, suç tarihine ve suçun türüne göre değişiklik gösterir:
A. 30.03.2020 Tarihinden Önce İşlenen Suçlar İçin:
- Adi Suçlar: Verilen hapis cezasının 1/2’si (yarısı). (Örneğin, 10 yıl hapis cezası alan bir hükümlü 5 yıl cezaevinde kalacaktır.)
- İstisnai Suçlar (Örn: Terör suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, kasten öldürme, uyuşturucu ticareti, örgütlü suçlar vb.): Verilen hapis cezasının 2/3’ü (üçte ikisi) veya 3/4’ü (dörtte üçü). Suçun niteliğine göre bu oranlar değişir. Örneğin, uyuşturucu ticareti suçlarında genellikle 3/4 oranı uygulanır.
B. 30.03.2020 Tarihinden Sonra İşlenen Suçlar İçin:
- Adi Suçlar: Verilen hapis cezasının 1/2’si (yarısı). (Bu oran, 30.03.2020 öncesi adi suçlarla aynıdır.)
- İstisnai Suçlar: Verilen hapis cezasının 2/3’ü (üçte ikisi) veya 3/4’ü (dörtte üçü). (Bu oranlar da suçun türüne göre değişir ve genellikle 30.03.2020 öncesi istisnai suçlarla benzerdir.)
Denetimli Serbestlik Süresi ve Uygulaması
Denetimli serbestlik, hükümlünün koşullu salıverilme tarihine belirli bir süre kala, ceza infaz kurumu dışında, toplum içinde denetim ve gözetim altında geçirdiği süredir. Bu süre, hükümlünün iyi halli olması ve diğer şartları taşıması halinde uygulanır.
- Genel Kural: Denetimli serbestlik süresi kural olarak 1 yıldır. Bu, hükümlünün koşullu salıverilme tarihine 1 yıl kala cezaevinden ayrılarak denetimli serbestliğe geçebileceği anlamına gelir.
- 30.03.2020 Tarihinden Önce İşlenen Bazı Suçlar İçin İstisna: Bu tarihten önce işlenen suçlarda, bazı hallerde denetimli serbestlik süresi 3 yıla kadar uygulanabilmektedir. Özellikle 6 yıl ve altında hapis cezası alan hükümlüler, bu düzenlemeden faydalanarak doğrudan denetimli serbestliğe ayrılabiliyorlardı.
- Açık Cezaevine Ayrılma Şartı: Denetimli serbestlikten faydalanabilmek için hükümlünün genellikle açık ceza infaz kurumunda belirli bir süre (en az 3 ay gibi) kalmış olması şartı aranır.
- İyi Hal Şartı: Hükümlünün ceza infaz kurumunda geçirdiği süre boyunca iyi halli olması, denetimli serbestlikten faydalanabilmesi için temel bir şarttır. Bu durum, cezaevi idaresi ve gözlem kurulu tarafından değerlendirilir.
- Denetimli Serbestlik Yükümlülükleri: Denetimli serbestlik altında bulunan hükümlü, Denetimli Serbestlik Müdürlüğü tarafından belirlenen programlara uymak, imza yükümlülüğünü yerine getirmek, rehberlik hizmetlerinden faydalanmak gibi belirli yükümlülüklere tabidir. Bu yükümlülüklere uyulmaması halinde denetimli serbestlik kararı kaldırılarak hükümlü tekrar cezaevine alınabilir.
İnfaz Hesabının Adımları (Genel Bir Örnek)
İnfaz hesabı, karmaşık bir süreç olmakla birlikte, genel hatlarıyla aşağıdaki adımları içerir:
- Toplam Ceza Süresi: Öncelikle mahkeme tarafından verilen toplam kesinleşmiş hapis cezası belirlenir (örneğin 6 yıl hapis cezası).
- Koşullu Salıverilme Oranının Uygulanması: Suç tarihi ve türüne göre belirlenen koşullu salıverilme oranı (örneğin adi suçlarda 1/2) bu cezaya uygulanır.
- Örnek: 6 yıl (72 ay) hapis cezası x 1/2 = 3 yıl (36 ay) koşullu salıverilme süresi. Bu, hükümlünün cezaevinde geçirmesi gereken asgari süredir.
- Denetimli Serbestlik Süresinin Düşülmesi: Koşullu salıverilme süresinden denetimli serbestlik süresi düşülür.
- Örnek: 3 yıl (36 ay) – 1 yıl (12 ay) denetimli serbestlik = 2 yıl (24 ay) cezaevinde fiilen kalınacak süre.
- Tutukluluk Süresinin Mahsubu: Hükümlünün yargılama sürecinde tutuklu kaldığı süre varsa, bu süre fiilen kalınacak süreden düşülür.
- Örnek: Hükümlü 6 ay tutuklu kalmışsa, 2 yıl (24 ay) – 6 ay = 1 yıl 6 ay (18 ay) fiilen cezaevinde kalacaktır.
- Açık Cezaevine Geçiş ve Tahliye Tarihi: Belirlenen fiili yatış süresi üzerinden, hükümlünün açık cezaevine geçme tarihi ve denetimli serbestliğe ayrılma tarihi hesaplanır. Son olarak, denetimli serbestlik süresinin bitiminde bihakkın tahliye tarihi (cezanın tamamen bittiği tarih) belirlenir.
Örnek Senaryo: 30.03.2020 sonrası işlenen adi bir suçtan dolayı 8 yıl hapis cezası alan bir hükümlünün infaz hesabı (iyi halli olduğu varsayımıyla):
- Toplam Ceza: 8 yıl
- Koşullu Salıverilme Oranı: 1/2
- Koşullu Salıverilme Süresi: 8 yıl x 1/2 = 4 yıl (48 ay)
- Denetimli Serbestlik Süresi: 1 yıl (12 ay)
- Cezaevinde Fiilen Kalınacak Süre: 4 yıl (koşullu salıverilme süresi) – 1 yıl (denetimli serbestlik) = 3 yıl (36 ay)
- Eğer hükümlü 6 ay tutuklu kalmışsa: 3 yıl – 6 ay = 2 yıl 6 ay (30 ay) fiilen cezaevinde kalır.
Müddetname ve İnfazın Başlaması
Mahkemece verilen hapis cezasının kesinleşmesinin ardından, hüküm dosyası Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderilir. İnfaz işlemleri Cumhuriyet Başsavcılığı İlamat İnfaz Bürosu tarafından yürütülür.
- Müddetname: Savcılık, cezanın infazına ilişkin tüm hesaplamaları yaparak bir belge düzenler. Bu belgeye müddetname denir. Müddetnamede, hükümlünün cezaevinde fiilen kalması gereken süre, koşullu salıverilme tarihi, denetimli serbestlik tarihi ve bihakkın tahliye tarihi gibi önemli tarihler yer alır.
- İnfazın Başlaması: Hükümlü hakkında yakalama kararı çıkarılır ve ceza infaz kurumuna alındığında infaz süreci resmen başlar.
Önemli Notlar ve Uyarılar
- Değişen Mevzuat: Ceza infaz mevzuatı, Türkiye’de sık sık değişiklik gösterebilmektedir. Bu değişiklikler, suç tarihine göre farklı uygulamalar getirebilir. Dolayısıyla, güncel mevzuatı takip etmek hayati önem taşır.
- İyi Hal: Koşullu salıverilme ve denetimli serbestlikten yararlanmanın temel şartı, hükümlünün ceza infaz kurumunda geçirdiği süre boyunca iyi halli olmasıdır. Disiplinsiz davranışlar, bu haklardan yararlanmayı engelleyebilir veya geciktirebilir.
- Hukuki Destek Şartı: Yukarıdaki bilgiler genel çerçeveyi çizmektedir. Her somut olayın kendine özgü koşulları, uygulanacak infaz oranlarını, denetimli serbestlik sürelerini ve sonuç olarak “yatar” süresini farklılaştırabilir. Bu nedenle, bir ceza avukatından profesyonel danışmanlık almak, hak kayıplarının önüne geçmek ve en doğru infaz hesabını yaptırmak için kritik öneme sahiptir.
Ceza infaz hukuku, teknik bilgi ve tecrübe gerektiren, hassas bir alandır. Hapis cezası almış bir kişinin veya yakınlarının infaz süreçlerini doğru anlaması ve yönetmesi, hak kaybı yaşamamak adına büyük önem taşır.
Neka Legal Avukatlık Bürosu olarak, Bursa ceza hukuku avukatı ve İstanbul ceza hukuku avukatı ihtiyaçlarınızda uzman ekibimizle yanınızdayız. Müddetname hesaplamaları, koşullu salıverilme şartları, denetimli serbestlik uygulamaları, infazın ertelenmesi veya diğer infaz hukuku sorunlarınızda profesyonel hukuki danışmanlık ve temsil hizmeti sunuyoruz.
Ceza infaz sürecine ilişkin sorularınız ve hukuki destek talepleriniz için bize ulaşmaktan çekinmeyin.
