Günlük hayatımızda satın aldığımız ürünler (telefon, beyaz eşya, giysi, otomobil vb.) veya hizmetler (tamirat, bakım, nakliye vb.) her zaman beklediğimiz kalite ve özelliklerde olmayabilir. Tüketici olarak ödediğimiz bedelin karşılığında eksiksiz ve vaat edildiği gibi bir ürün veya hizmet alma hakkımız varken, bazen “ayıplı” bir ürünle karşılaşabiliriz. Ayıplı mal, yasal tanımıyla, tüketicinin beklediği faydayı sağlamayan, sözleşmede belirtilen veya beklenen niteliklere sahip olmayan ürün veya hizmettir.

Bu makalede, ayıplı malın ne olduğunu, tüketici hukukundaki yerini, ayıplı mal ve hizmetlere karşı tüketicinin sahip olduğu hakları, bu hakların kullanımı için izlenmesi gereken yolları ve dikkat edilmesi gereken önemli noktaları detaylıca ele alacağız. Amacımız, ayıplı bir ürünle karşılaştığınızda yasal haklarınızı bilerek doğru adımları atmanızı ve mağduriyet yaşamamanızı sağlamaktır.

Ayıplı Mal Nedir? Hukuki Tanımı ve Kapsamı

Ayıplı mal, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)‘un 8. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre:

“Ayıplı mal, tüketiciye teslim edildiği tarihte, sözleşmede kararlaştırılan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımayan ya da değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren maldır.”

Bu tanım, ayıbın sadece fiziksel eksikliklerle sınırlı olmadığını, aynı zamanda ürünün kullanım amacına uygun olmaması, güvenlik standartlarını taşımaması, tanıtımında belirtilen özelliklere sahip olmaması gibi durumları da kapsadığını gösterir. Ayıp, ürünün teslim edildiği tarihte gizli veya açık olarak mevcut olmalıdır.

Ayıplı Hizmet Nedir? TKHK’nın 13. maddesi ise ayıplı hizmeti tanımlar. Buna göre; “Ayıplı hizmet, sözleşmede kararlaştırılan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımayan ya da değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran eksiklikler içeren hizmettir.” Örneğin, bir tamir hizmetinin kötü yapılması, bir nakliye hizmetinin eşyaya zarar vermesi ayıplı hizmete örnektir.

Ayıp Türleri

Ayıplar genellikle iki ana kategoriye ayrılır:

  1. Açık Ayıp: Malın teslimi sırasında veya ilk kullanımda kolayca fark edilebilen ayıplardır. Örneğin, yeni alınan bir telefonun ekranının kırık olması, bir elbisenin yırtık olması. Tüketicinin bu tür ayıpları malı teslim alırken veya kısa sürede kontrol ederek fark etmesi ve derhal bildirmesi beklenir.
  2. Gizli Ayıp: Malın normal kullanımı sırasında veya belirli bir süre sonra ortaya çıkan, ilk bakışta fark edilemeyen ayıplardır. Örneğin, yeni alınan bir buzdolabının birkaç ay sonra motor arızası vermesi, bir aracın kilometresinin oynanmış olması. Bu tür ayıplarda tüketicinin bildirim süresi, ayıbın ortaya çıktığı tarihten itibaren başlar.

Ayıplı Mala Karşı Tüketicinin Seçimlik Hakları (TKHK md. 11)

Tüketici, ayıplı bir mal ile karşılaştığında, TKHK’nın 11. maddesinde belirtilen dört temel seçimlik haktan birini kullanma hakkına sahiptir. Bu haklar, tüketicinin zarara uğramasını engellemek ve adil bir çözüm sunmak amacıyla düzenlenmiştir:

  1. Sözleşmeden Dönme Hakkı: Tüketici, ayıplı malı iade ederek ödediği bedelin tamamını geri talep edebilir. Bu hak, ayıbın önemli olduğu ve malın kullanımını temelden etkilediği durumlarda tercih edilir. Tüketici, malı iade etmeden bedeli geri isteyemez.
  2. Satış Bedelinden İndirim İsteme Hakkı: Tüketici, ayıbın niteliğine ve oranına göre, malın satış bedelinden makul bir indirim yapılmasını talep edebilir. Bu hak, ayıbın malın kullanımına engel olmadığı ancak değerini düşürdüğü durumlarda kullanılabilir.
  3. Ücretsiz Onarım Hakkı: Tüketici, ayıplı malın, sebep olduğu ayıbın giderilmesi için satıcıdan veya üreticiden (ithalatçıdan) ücretsiz olarak onarımını talep edebilir. Bu onarım, makul bir süre içinde ve tüketiciye ek bir maliyet veya aşırı rahatsızlık vermeden yapılmalıdır. Eğer onarım, malın ömrünü kısaltacak veya kalitesini düşürecekse bu hak kullanılamaz.
  4. Ayıpsız Misliyle Değişim Hakkı: Tüketici, ayıplı malın yerine, ayıpsız ve aynı nitelikte başka bir malın kendisine verilmesini talep edebilir. Bu hak, özellikle seri üretim ürünlerde ve ayıbın giderilmesinin zor veya maliyetli olduğu durumlarda tercih edilebilir. Satıcının elinde misli mal yoksa veya temini imkansızsa bu hak kullanılamaz.

Önemli Notlar:

  • Tüketicinin bu haklardan birini seçmesi bağlayıcıdır. Seçimini yaptıktan sonra, satıcının bu hakkı yerine getirmemesi veya yasal süreler içinde cevap vermemesi halinde diğer haklara geçebilir.
  • Seçilen hakka ilişkin bedel veya onarım süresi, kanunda belirtilen makul süreleri aşmamalıdır. Aksi halde, tüketici diğer haklarını kullanabilir.
  • Tüketici, bu seçimlik haklarını kullanabilmek için ayıbı, malın teslim tarihinden itibaren iki yıl içinde satıcıya bildirmek zorundadır. Konut veya tatil amaçlı taşınmazlarda bu süre beş yıldır. Gizli ayıp durumunda ise süre, ayıbın ortaya çıktığı tarihten itibaren başlar.

Ayıplı Mala İlişkin Bildirim Süreleri ve Zamanaşımı

Tüketicinin ayıplı maldan doğan haklarını kullanabilmesi için belirli süreler içinde bildirimde bulunması ve dava açması gerekir:

  1. Ayıbın Bildirimi: Tüketici, maldaki ayıbı öğrendiği tarihten itibaren derhal satıcıya bildirmelidir. Bu bildirim, açık ayıplar için malın tesliminde veya ilk kullanımda, gizli ayıplar için ise ayıbın ortaya çıktığı anda yapılmalıdır. Yazılı bildirim (iadeli taahhütlü posta, noter ihtarnamesi) ispat açısından büyük önem taşır.
  2. Zamanaşımı Süresi: Ayıplı maldan doğan sorumluluk, malın tüketiciye teslim edildiği tarihten itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise bu süre beş yıldır. Ayıp, satıcının ağır kusuru veya hile ile gizlenmişse, zamanaşımı hükümleri uygulanmaz. Bu durumda tüketici, ayıbı öğrendiği tarihten itibaren dava açabilir.

Ayıplı Mal ve Hizmete Karşı Tüketicinin Başvuru Yolları

Tüketicinin ayıplı mal veya hizmetle ilgili sorun yaşadığında başvurabileceği çeşitli yollar vardır:

1. Satıcıya veya Üreticiye Başvuru

İlk adım, ayıbın giderilmesi talebiyle doğrudan malı satın aldığınız satıcıya veya üretici/ithalatçıya (yetkili servis aracılığıyla) yazılı olarak başvurmaktır. Bu başvuru, sorunun barışçıl yollarla çözülmesi için ilk adımdır. Başvurunuzda, malın ayıbını, talep ettiğiniz seçimlik hakkı (bedel iadesi, değişim, onarım, indirim) ve iletişim bilgilerinizi açıkça belirtin.

2. Tüketici Hakem Heyetlerine Başvuru

Uyuşmazlığın parasal değeri belirli bir sınırın altında ise (2024 yılı için 104.000 TL), Tüketici Hakem Heyetleri‘ne başvuru zorunludur. Bu heyetler, ilçelerde kaymakamlıklar bünyesinde, illerde ticaret il müdürlükleri bünyesinde faaliyet gösterir.

  • Başvuru Yöntemi: Başvuru, e-Devlet üzerinden (Tüketici Hakem Heyetleri Başvurusu hizmeti) veya şahsen ilgili hakem heyeti başkanlığına dilekçe ile yapılır.
  • Gerekli Belgeler: Satın alma belgesi (fatura, fiş, sözleşme), garanti belgesi, ayıbı gösteren fotoğraf/video (varsa), satıcıya/üreticiye yapılan başvurular ve cevapları.
  • Süreç: Hakem heyeti, tarafların beyanlarını ve delilleri değerlendirir, gerekirse bilirkişi incelemesi yaptırır ve bir karar verir. Kararlar genellikle 6 ay içinde çıkar. Hakem heyeti kararları, mahkeme kararı niteliğinde olup icra edilebilir.

3. Tüketici Mahkemeleri’ne Başvuru

Uyuşmazlığın parasal değeri Tüketici Hakem Heyetleri’nin sınırının üzerinde ise veya hakem heyeti kararına itiraz edilmek istenirse, Tüketici Mahkemeleri‘nde dava açılabilir.

  • Yetkili Mahkeme: Davalının (satıcının veya üreticinin) yerleşim yerindeki veya sözleşmenin ifa edildiği yerdeki Tüketici Mahkemeleri yetkilidir.
  • Dava Süreci: Dava dilekçesi ile mahkemeye başvurulur. Mahkeme, delilleri toplar, genellikle bilirkişi incelemesi yaptırarak ayıbı ve zararı tespit eder. Yargılama süreci, hakem heyeti sürecine göre daha uzun olabilir.

4. Alternatif Çözüm Yolları

  • Arabuluculuk: Bazı durumlarda, özellikle mahkeme süreçleri öncesinde taraflar arasında arabuluculuk yoluna başvurulabilir. Ancak tüketici uyuşmazlıklarında arabuluculuk henüz zorunlu değildir (kira uyuşmazlıkları hariç).
  • Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü: Tehlikeli veya güvenli olmayan ürünler için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı bu kuruma şikayette bulunulabilir.

Ayıplı Mal ve Hizmette Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar

  • Makbuz ve Belgeleri Saklayın: Satın alma belgesi (fatura, fiş), garanti belgesi, servis kayıtları, sözleşme gibi tüm belgeleri titizlikle saklayın. Bu belgeler, hak arama sürecinde en önemli delillerinizdir.
  • Ayıbı Belgeleyin: Ayıplı olduğunu düşündüğünüz malın fotoğraflarını veya videolarını çekin. Ayıbın ne zaman ve nasıl ortaya çıktığını kaydedin.
  • Derhal Bildirim: Ayıbı fark ettiğiniz anda vakit kaybetmeden satıcıya veya yetkili servise yazılı olarak bildirimde bulunun. Sözlü bildirimler ispat açısından yetersiz kalabilir.
  • İyi Niyetli Olun: Tüketici olarak haklarınızı kullanırken iyi niyetli olmalı, malı kötüye kullanmamalı ve ayıbın giderilmesi için satıcıya makul bir süre tanımalısınız.
  • Profesyonel Destek: Ayıplı mal veya hizmetle ilgili sorunlar karmaşık hale geldiğinde veya hakkınızın ihlal edildiğini düşündüğünüzde, alanında uzman bir tüketici hukuku avukatından hukuki danışmanlık almak, hak kayıplarının önüne geçilmesi açısından büyük önem taşır. Avukatınız, başvuru dilekçelerinin hazırlanmasından, delillerin toplanmasına, hakem heyeti veya mahkeme süreçlerinin takibine kadar size profesyonel destek sağlayacaktır.

Ayıplı mal veya hizmet nedeniyle yaşadığınız mağduriyetler, hem maddi hem de manevi olarak yıpratıcı olabilir. Tüketicilerin yasal haklarını bilerek ve doğru adımları atarak bu mağduriyetleri gidermesi mümkündür.

Neka Legal Avukatlık Bürosu olarak, Bursa tüketici hukuku avukatı ve İstanbul tüketici hukuku avukatı ihtiyaçlarınızda uzman ekibimizle yanınızdayız. Ayıplı maldan dönme, bedel indirimi, ücretsiz onarım veya ayıpsız misliyle değişim gibi haklarınızın kullanılması, Tüketici Hakem Heyetleri veya Tüketici Mahkemeleri’ndeki süreçlerin takibi konularında profesyonel hukuki danışmanlık ve güçlü temsil hizmeti sunuyoruz.

Tüketici haklarınızın korunması ve adil bir çözüme ulaşmanız için bize ulaşmaktan çekinmeyin.

Diğer yayınlarımıza da göz atın...

Comments are disabled.